Avucunuzdaki küçücük bir tohum, gelecekte bir bahçenin gölgesi, bir domatesin kokusu veya bir tarlanın bereketi demektir. Bu küçük tanede saklı olan yaşamı korumak, yalnızca çiftçilerin değil, kendi balkonunda, bahçesinde veya saksısında bitki yetiştiren herkesin sorumluluğudur. Özellikle ata tohumlarının hızla kaybolduğu günümüzde, evde tohum saklama yöntemleri bir hobi olmaktan çıkıp gelecek nesillere bırakılan bir emanet hâline gelmiştir. Doğru saklanan tohum, nesiller boyunca sürecek bir öykünün ilk satırlarını yazmak demektir.
Tohum saklamanın önemi yalnızca bahar geldiğinde kolayca fide yetiştirmek değildir. Tohum, gıda bağımsızlığının temelini oluşturur, yerel çeşitlerin sürekliliğini sağlar ve genetik yapısını korumak kültürel bir mirası yaşatmak anlamına gelir. Evde doğru koşullarda saklanan tohumlar yıllar boyunca canlı kalabilir ve doğayla kurulan bağınızı daha derin bir boyuta taşır.
Saklanacak tohumun kalitesi, alındığı bitkinin sağlığıyla doğrudan ilişkilidir. Hastalık geçirmemiş, kuvvetli büyüyen, aroması ve verimi yüksek, kendini kanıtlamış bitkiler tohumluk için ideal adaylardır. Hibrit tohumlardan tohum alınamayacağını unutmamak gerekir; yalnızca ata tohumu veya açık döllenen (heirloom) çeşitler gelecek nesilde aynı özellikleri taşır.
Tohumun ömrünü belirleyen en önemli adımlardan biri de kurutma sürecidir. Tohumları doğrudan güneş ışığında değil, gölgede ve havadar bir ortamda kurutmak, nemin fazla olduğu günlerde iç mekânda bekletmek en sağlıklı yöntemdir. Kağıt havlu, tül veya elek üzerinde birkaç gün bekletilen tohumlar, ne kadar kuru olursa o kadar uzun süre saklanabilir. Nem, tohumun en büyük düşmanıdır ve yaşamını tehdit eder.
Tohumları saklamak için evde kolayca bulabileceğiniz pek çok seçenek vardır. Cam kavanozlar, kağıt zarflar, bez keseler, kilitli buzdolabı poşetleri veya küçük film kutuları tohumları korumak için uygundur. Özellikle cam kavanoz ve kuru ortam birleşimi, en uzun ömürlü korumayı sağlar. Saklama kaplarının üzerine bitki adı, çeşidi, toplama tarihi ve üretildiği yer mutlaka yazılmalıdır; çünkü tohumun karakteri ve gelecekteki performansı bu bilgilerle doğrudan bağlantılıdır. Saklama sırasında nemi kontrol altına almak da hayati öneme sahiptir. Evde pirinç, kuru kedi kumu, silika jel paketleri veya kaya tuzu gibi doğal nem alıcılar kullanılabilir. Bu malzemeler kavanozun altına veya köşesine küçük torbalar hâlinde yerleştirilebilir.
Tohumlar serin ortamlarda uzun süre canlı kalır. İdeal saklama sıcaklığı 4–10°C arasıdır ve bu nedenle buzdolabı (dondurucu değil) uzun vadeli saklama için mükemmel bir ortam sunar. Kap mutlaka hava geçirmez olmalı ve buzdolabından çıkardıktan sonra açmadan önce tohumun ısınması beklenmelidir; aksi hâlde yoğuşma oluşur ve nem tohuma zarar verir. Tohumların ışık görmemesi de çok önemlidir, çünkü ışık çimlenmeyi tetikleyen bir faktördür. Karanlık bir dolap, kutu veya çekmece en uygun ortamdır ve ışık geçirmeyen kaplar bu nedenle avantajlıdır.
Her bitkinin tohum canlılığı farklıdır. Domates, biber ve patlıcan tohumları 4–8 yıl, baklagiller 3–5 yıl, kavun, karpuz ve kabak 5–10 yıl, marul 2–4 yıl, soğan ve pırasa 1–2 yıl, buğdaygiller ise 2–3 yıl boyunca canlı kalabilir. Doğru saklama koşullarıyla bu süreler iki katına kadar uzayabilir. Zamanla tohumlar canlılığını kaybeder; bu nedenle evde basit bir çimlenme testi yapmak faydalıdır. Kağıt havluyu ıslatıp içine 10 tohum koyduktan sonra poşet içinde birkaç gün bekletmek ve çimlenen tohum sayısına göre canlılık oranını hesaplamak, tohumun durumunu anlamak için yeterlidir. Örneğin 10 tohumdan 7’si çimleniyorsa canlılık oranı %70 olarak belirlenir.
Evde tohum saklamak, bir bahçıvanın yapabileceği en anlamlı işlerden biridir. Bugün bir kavanoza koyduğunuz tohum, yarın çocuğunuza, köyünüze, yörenize veya bir ülkeye miras olabilir. Tohum, bir hafızadır; toprağın, iklimin, emeğin ve kültürün hafızasıdır. Bu hafızayı yaşatmak, evde cam bir kavanozu doldurmak kadar basit ama etkisi yüzyıllara uzanan bir eylemdir. Bir tohum saklayın, çünkü geleceğin en büyük umudu, avucunuza sığacak kadar küçük olabilir.
