Türkiye’de  doğal olarak yetişmekte olan birkaç çeşit zambak vardır. Bizim yazımıza konu olan tür ak zambak veya beyaz zambaktır(Liliumcandidum): soğanlı bir bitki olup,  Türkiye’de 8-10 kadar zambak türü vardır.  Ak zambak Balıkesir’in alâmet-i farikalarından biridir.  Bu şehir bir zamanlar zambak kolonyası ile meşhurdu. Akzambak, görünüş itibariyle estetik, fevkalade  güzel kokulu bir çiçektir. Beyaz renkli, geriye doğru kıvrık  iri taç yaprakları ve uzun  bir  çiçek sapı vardır. Zeminden itibaren 1 m’ye kadar yükselebilir. Akdeniz iklim şartlarında yetişir.Güneybatı Anadolu’da daha yaygındır.1 Bir de kırmızı  zambak (Liliummartagon)  vardır.  Batı Karadeniz bölgesinde tabii olarak yayılış gösterir.     İnebolu’da çalıştığım yıllarda bir öğretmen arkadaşın, Azdavay ilçesine bağlı köyüne (Sarnıç köyü) misafirliğe gitmiştik. Göknar ormanları arasında  bir köydü. Dolaşmak için dışarı çıktığımda ormanın yanına kadar gittim, oracıkta  bu güzel çiçeği gördüm.  Defterime kaydettim. Fakat ak zambağı, o kadar  dolaşmama rağmen Balıkesir ilinde müşahade etmek mümkün olmadı.  Ancak ilde bulunduğuna  dair kuvvetli kanıtlar var. Bunlardan biri  şehrin civarına ait 1/ 25 000 ölçekli  1958 baskılı paftalardan birinde gözüme çarpan “ Zambaklı dere” adı. Bu  akarsuKöteyli köyünün biraz  güneyine düşmektedir. Ak zambağa ait gözden geçirdiğim bazı yüksek lisans tezlerinden Kepsut civarında rastlanmış olduğu bilgisine ulaştım. Ayrıca Kazdağı Milli Parkı içinde Şahindere kanyonunda, bu çiçeğe ait çektiği bir fotoğrafı,  Milli Park’ta görevli olarak  çalıştığı yıllarda oğlum İhsan Sönmez bana göndermişti.  Bu ip uçlarından, Ak zambağın Balıkesir ilimdeki yayılışı bakımından  şu neticeleri çıkarmak mümkündür.   Balıkesir ilindeki varlığı resmen literatüre geçmişmidir bir malumat edinemedim, fakat  evvelce ilin  her tarafına yayılmış olduğuna tam kanaatim var.  *** Peki nasıl oldu da yok olma derecesine geldi. Çünkü halk, böylesine güzel  çiçekleri, soğanlı olsun olmasın, köküyle söker ve bahçesine götürür diker. Hatta sökerek pazarda satar.  Mesela  siklamenin (Cyclamenhederifolium) pazarda satıldığına çok şahit olmuşumdur. İşteak zambak da fazla yolunmasından, sökülüp koparılmasından dolayı yok olma derecesine gelmiştir. Esas sebep budur.   Çok ücra vadilerde , insan ayağının az bastığı yerlerde belki hala varlığını koruyordur. Artık biz ak  zambak için Şahindere kanyonunun uçurumlarının son sığınak olduğunu biliyoruz. 2 Halk tarafından aşırı derecede  kökleriyle birlikte sökülerek nesli ilimizde tükenen ve tükenmekte olan gösterişli, güzel ve ekonomik kıymete sahip  çiçekler arasında  şakayık, nergis ve salepidesayabiliriz. Şakayıkın,  ilimizde iki çeşidi bulunur. Biri, iri al renkli çiçeklere sahip Paeoniaperegrina, diğeri de  vişneye çalan kırmızımsı çiçekli Paeoniamascula. Bunlardan ikincisinin  Balıkesir için  literatüre geçmiş kaydı vardır.  Kazdağı’nda ve Ulus  dağında yayılış gösterir. Kazdağı’nda halk buna  ayıgülü der.  P. peregrinaise  Korucu  dağlarında yayılış gösterir.  Ancak Balıkesir için resmen literatürekaydedilmişmidir bilmiyorum. Fakat ben kendim arazide bizzat gördüm ve fotoğrafını  çekmiştim. *** Nergis (Narcissustazetta )  çiçeği de ilimizde  yok olmak üzere olan bir türdür. Bu çiçek, koku bakımından belki de dünyanın en güzel kokulu çiçeğidir.  Renk ve  biçim olarak da fevkalade güzeldir. Soğanlı bir bitkidir.  İlimizde varlığının kayda geçmediğini sanıyorum. Arazi çalışmalarımda maalesef bu güzel çiçeğe hiç rastlamadım. Fakat şehir içinde, Şeyh Lütfullah camisinin haziresinde bir kış günü  bir mezarın üzerinde gördüm ve fotoğrafını çektim.  Nergis kışın soğuk periyodda açan bir bitkidir.  Daha sonraki yıllarda onu aynı yerde bir daha göremedim. Zaten caminin restorasyonunda hazire baştan aşağı elden geçirilmişti. Siklamen (Cyclamen)türü  yokolmamışşa bile azalmaya yüz  tutmuştur. Zira yumru köklü bu bitki de aşırı derecede sökülmektedir. Lâle türleri de  sökülmeye devam etmektedir. Kazdağı’nın endemik türü  sarı lâle(Tulipasylvestris) büyük tehlike altındadır. Halkımızın salep adını verdiği ve yumru kökleri içeçek olarak ve dondurmacılıkta kullanılan  orkideler ,  ilimizin kaybolmakta olan floristik zenginlikleri arasındadır. Bunlardan en çok tesadüf edilenleri   orchis ve ophyris (arıçiçeği) olmak üzere iki çeşittir. Aşırı derecede sökülmeye maruz kalmaktadırlar. *** Botanik turizmi (Ekoturizm) açısından  da  pek değerli varlıklar olan bu bitkilerin ak zambak başta olmak üzere hayatlarının devamını sağlamak için birkaç yol vardır.  3 Öncelikle kültüre almak, mesela  ak zambak için bu mümkündür ve bazı  çiçekçiler tarafından yetiştirilmektedir. Diğer türler için de bu çalışmalar yapılabilir. İkinci  yol olarak bunları şehir peyzajında  yani park ve bahçelerde  kullanabiliriz. Mis gibi kokan harikulade güzel olan bu çiçekleri  şehrimizin  yeşil alanlarında görmek ve seyretmek insanlara saadet verir. Son olarak ilimizin bu nadide varlıklarını botanik bahçemize kazandırmanın yollarını aramalıyız.  Ak zambak, nergis, lâle,  orkideler, siklamenler, şakayıkların yetiştirildiği,  bu  mucize görseller botanik bahçemizin en çok sevilen ve en çok  seyredilen, mutluluk aşılayan  ilgi çekici varlıkları  olacaktır. 1-Emecen, A.A.;Pirhan,  A.F.; Ocak, A.; Yıldırım, H. (2014), Ak Zambak (Liliumcandidum)  Tür Koruma Eylem Planı, T.C. Orman  ve Su İşleri Bakanlığı , Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, IV Bölge Müdürlüğü, İzmir Şube Müdürlüğü, Kasım 2014, İzmir, 2014. 2-Sönmez, S. (2006), Botanik Turizmi Potansiyeli Bakımından Balıkesir İli, Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi  20-22 Nisan 2006, Bildiriler Kitabı, Balıkesir , 2006. 3- a.g.e.