Hilmi DUYAR / POLİTİKA / “Kanaryam, güzel kuşum, ben sana vurulmuşum. Seni çok sevdiğimi anlatıyor duruşun.” Herkesin bildiği bu şarkının bestesi ve güftesi Bestekar Mustafa Nafiz Irmak’a ait. Adına şarkılar yazılmış, milyonlarca sevdalısı olan, bir zamanlar İspanyolların başka ülkelere vermeyi kıskandığı, sesiyle insanı mest eden Kanaryanın, bilinen yönlerinin yanı sıra bilinmeyen özelliklerini, Balıkesir Karesi Kanarya Sevenler ve Yetiştirenler Derneği Başkanı Sami Tetik ile kanaryalara gönül vermiş emekli astsubay Metin Onay anlattı.
Harz Edel Roller, Yorkshire, Gloster, Norwich, Lancashire, Border, Crest, Lizard, Malinois, Parizyen Trompeter, gibi 120 civarında ayrı türü bulunan kanaryalar, Avrupalılar tarafından 500 yıl önce, Kanarya Adalarından getirilip, Avrupa’ya yayıldı. Kanarya Adaları İspanyolların egemenliği altında olduğu için, İspanyollar, kanaryaları vermek istememiş, türünün çoğalmaması için, yalnız erkeklerini satmışlardır. Tüm bu sıkı koruma tedbirlerine rağmen, kanarya ırkları tüm dünyaya yayılmıştır. Kanaryalarla ilgisi olmayanlar, bu güzel kuşları yalnız kafeslerde gördükleri gibi, sesini işitebilecek yakınlıkta olanlara bir konser verircesine öten kuşlar olarak bilirler ama kanaryaların diğer özelliklerini pek bilmezler. Bilinmeyen özelliklerden söz etmek gerekirse; kanaryaların, güzel ırkları yavrularına bakmayı pek sevmez. Bu nedenle, kanarya yetiştirenler, Yorkshire gibi popüler ırkların yavrularını bakıcı anneler teslim eder. Kanaryalar memeli olmadıkları için, süt anne demek olumsuz kaçar, siz ister üvey anne deyin, ister bakıcı anne deyin, bu tür ırkların yavrularını yaşatmak için, kanarya yetiştirenler, mutlaka bakıcı kanaryaları da yetiştirmek zorunda kalıyor. Kanarya yetiştirmek karlı mıdır, zararlı mıdır? 10 yıl önce kanarya yetiştirmek ile günümüzde, yetiştirmenin mantıklı olup olmadığı konusunu, dernek başkanı Sami Tetik ve Metin Onay’dan Politika okurları için öğreneceğiz. Kanaryalarla ilgili sorduklarımızın yanıtını Başkan tetik ve Metin Onay’ın ortak görüşlerinden öğreneceğiz.
Sami Tetik kimdir?
Aygören Mahallesi doğumluyum. Dumlupınar İlkokulu, Balıkesir Ortaokulunu bitirdim. Endüstri Meslek Lisesi Torna Tesviye bölümünden mezunum. BASKİ’de uzun yıllar çalıştıktan sonra emekli oldum. Balıkesir Karesi Kanarya Sevenler ve Yetiştirenler Derneği Başkanlığını 4 yıldan bu yana sürdürüyorum.
Metin Onay kimdir?
1966 Balıkesir doğumluyum. Dumlupınar İlkokulu, ardından Balıkesir Ortaokulu ve Balıkesir Endüstri Meslek Lisesinden mezun olduktan sonra Deniz Astsubay Okuluna gittim. 23 senelik hizmetten sonra emekli oldum. Babam çocukluğumdan beri kanarya bakardı. Vefat edince, geride bıraktığı kanaryaları üretmek bana nasip oldu. Emekli olunca kanarya yetiştirmeye kendimi adadım.
Kanarya nasıl bir kuştur? Bülbülden ya da benzer kuşlardan farkı nedir? Kanarya sevdasını anlatır mısınız?
Kanaryalar, çok hassastır. Güzel bir ötüme sahiptir. Kanaryaları Diğer kuşlardan farklı kılan nokta budur. 20-25 yıl öncesine kadar ötüm kuşu olarak beslenirdi. Kanaryalara yavruluklarından itibaren bülbül dinlettirilir, bülbül ötümlü kuş yarışması yapılırdı. Yarışmada en çok bülbüle yatkın öten kanaryaya derece verilirdi. Son zamanlarda yarışmalar ırk güzelliği üzerine yapılmaya başladı. Ötüm kuşları eskisi gibi rağbet görmüyor. Kısacası ırkının en güzel kuşu yarışmaları oluyor. Bu yarışmalara yurt dışından, özellikle İtalya’dan hakemler getiriliyor. O hakemler vasıtasıyla kuşların en güzelinin seçimi, derecelendirilmesi yapılıyor. Birinciye ikinciye ve üçüncüye ödüller veriliyor. Ödüller de o kadar büyük değil. Gönül işi olduğu için pek değerli ödül verilmiyor. 5-10 kiloluk yemin yanında onurluk veriliyor. Kanaryanın sabah ayrı, öğlen ayrı, akşam ayrı bakımı vardır. Kanaryacılık meşakkatli bir iştir, zor bir iştir, gönül işidir. Kanaryacıların, bayramı, seyranı, hafta sonu tatili olmaz. Çünkü canlı varlıklara bakıyorsunuz aksatmak olmaz. Hayvan besleyenler bizleri çok iyi anlar. Bu işin içinde olmayanların aklına kanarya denilince küçük, sarı bir kuş geliyor. Bu iş öyle bilindiği gibi değil. Kanaryanın 120 çeşit ırkı var. Her üretici gönlünde olan sevdiği bir ırkı üretir. Metin abi Yorkshire üretirken, bende Crest denen bir ırk var. Crestler bakımı en zor, üretimi en zor olan bir ırktır. Kimisi Norwich ırkı üretir. Kanaryalar bilmeyenlerin anımsadığı gibi sadece sarı bir kuş değil, değişik renklerde değişik türlerde olan bir kuştur. Çok özenli bakım isterler. Kanaryayı bülbülden ayırt eden özelliği gagası ve kanat omuz genişliğidir. Bülbülde kuyruk kısa, kanaryada kuyruk uzundur.
Crest ırkı kanaryanın özelliği nedir?
Crest Kanarya alımlı çok güzel bir ırktır. Tepeli ve tepesiz olma üzere 2 türü vardır. Başının üzerinde bulunan tüyler gözlerini ve gagasını örter. Çok hassastır. Kanaryaların hepsi özen ister. Muhabbet kuşları gibi değildir kanaryalar. Muhabbet Kuşu hastalığı taşır, dayanır. Kanarya dayanmaz. Günde 2-3 kez, bakım ve sürekli gözetim halinde tutarız kanaryaları. En ufak bir değişiklikte hemen müdahale gerekir. Her şeyde olduğu gibi kanarya konusunda da yabancılar bizden daha profesyonel. Onların özel veterinerleri var. Türkiye’de bizim baktığımız kuşlarla ilgili veteriner yok. Veterinerlerin baktığı alt tabaka tavuk, biraz da güvercinler. Kanaryamız hastalandığında veterinere götürüp tedavi ettirme imkanımız yok. Sorunları kendi gayretlerimizle çözüyoruz. Hatta bazı veterinerler arayıp bize soruyorlar. Türkiye’de çok şey başarıyoruz ama dile getiremiyoruz. Desteğe ihtiyacımız var. Karesi Kanarya Sevenler Derneği, TÜBİTAK ve Balıkesir üniversitesi şu anda kanaryaların genetiğiyle ilgili bir araştırma yapıyoruz. İşin başındayız. İnşallah ileride güzel bir çalışma ortaya çıkacak.
Bakıcı kuş ne demek? Bakıcı kuş ne yapar?
Genelde güzellik ırkı kuşların, yani ırkının en güzel kuşu dediğimiz kuşların annelik vasfı olmuyor. Kuluçkaya yatar, yavruları dünyaya gelince bakmazlar. Bakıcı vasıfları yoktur. Bu nedenden dolayı yavrulara baksın diye ayrı bir grup kuş besleriz. Bu kuşların bakıcılıkları daha fazladır. Güzellik ırkı kanaryaların yumurtalarını bakıcı kuşların altına alırız. Bu kuşlar yavrular yumurtadan çıktıktan itibaren kendi yavrularıymış gibi bakarlar. Yavrular büyüdüğünde ayrı kafese alırız. Bakıcı kuşların altına başka yumurtalar bırakırız. Bir çift güzel ırk kanarya için 3 çift bakıcı kuş besleriz. Verim elde etmek istiyorsanız bunu yapmak zorundasınız. 1 çift için 6 kuş daha beslemiş oluyorsunuz. Yapmazsanız, çıkan yavruları büyütebilmenin imkanı çok zayıf. Bakıcı kuşlar sayesinde daha çok yavru alma imkanınız olur.
Bakıcı kuşların yumurtaları ne oluyor?
Bakıcı kuşların yumurtalarından tekrar bakıcı kuş üretmek gibi bir lüksümüz yok. Çünkü yumurtaları feda etmek zorunda kalıyorsunuz. İlk partide bakıcı yavruları alındıktan sonra bakıcı annelerin yumurtaları atılıyor. Bakıcı kuşların yavrularını almamızın nedeni de gelecek yıl onların da bakıcı kuş olarak kullanılmasını sağlamak içindir. Irk kuşlarının yumurtaları daha değerli olduğu için bakıcı kuşların yumurtaları feda edilir. Bakıcı kuş olarak genelde sarı mozaik cinsi kanarya kullanılır. Bir kanarya kümesi için bakıcı kanaryada ırk kanaryası gibi çok önemlidir. Irk kuşları bize yarışmalarda avantaj sağlıyor. Ne kadar çok bakıcı kuşunuz varsa o oranda güzel ırk kanarya elde etme imkanınız olur. Bu nedenden dolayı bakıcı kuşlar kullanılıyor ve yumurtaları onun için feda ediliyor. En güzel kuşu elde edebilmek için bakıcı kuş şarttır.
Kanaryalar herkesin bildiği gibi sadece sarı renkten ibaret değil demiştiniz; Renklerini ve özelliklerini anlatır mısınız?
Kanaryanın 70’ten fazla ırkı var. Esasında 3 kategoride toplanıyorlar. Renk kuşları, ırk kuşları, ötüm kuşları temel başlık bunlardır. Bizim baktığımız ırk kuşlarıdır. Renk kuşuna örnek vermek gerekirse Al Mozaik dediğimiz kanaryalardır. Bakıcı dediğimiz kuşlardan biridir. Fazla özelliği yoktur. Tek özellikleri bakıcı olmasıdır. Fakat bu kuşların kırmızı olanı var. Bu kuş da güzel ve iyi bir kuştur. Kanaryaların kırmızı rengi alması için boyalı yem verilir. Bilindiği gibi hemen kıpkırmızı olmaz. Onun bir emeği var. Boyalı yem verdikten sonra kırmızı kuş almak mümkün fakat her kuş boya ile renk almaz. Kırmızı renk olması için kanaryanın da renk ırkı kanarya olması lazım. Normal bir kuşa boyalı yem verirseniz o kırmızı olmaz. Boyayı alması için renk kuşu vasfını taşıması gerekiyor. O vasfı taşımayan kuşlara boya verdiğiniz zaman kuşun her yerine boya dağılıyor ve tüyleri alacalı oluyor. Renk kuşları dediğiniz zaman al mozaik, sarı mozaik diye bilinen kuşlar vardır. Kanat uçlarında, kuyruk üstünde renk olur. Bu kuşlar renk ile yüzüne maske yaparlar. Kanat uçları sadece kırmızı rengi alır, suratında kırmızıdan bir maske oluşur. Renk kanaryaları aldıkları renge göre adlandırılır. Recessive Beyaz, Dominant Beyaz, Altuni kahve, Kula yeşil, Kızıl oranj kahve, bakır rengi, beyaz kuyruklu gri kanaryalar, renkler saymakla bitmez. Çeşitler saymakla bitmez.
Kuşçulukta, kanarya, bülbül ve muhabbet kuşlarından başka kuş türü üreten var mı?
Saka, Florya, İskete dediğimiz doğa kuşları var. Bu kuşları doğada yakalamak yasak. Doğal kuşları üreten profesyonel arkadaşlarımız var. Orman Genel Müdürlüğü’nden belge alıyorlar ve belgeler kapsamında üretim yapıyorlar. O kuşların üretimi de bakımı da çok daha zor. Senelerce uğraşıp Saka kuşunun mutasyonunu üretenler var. Irk olarak, renk olarak geliştiriyorlar. Daha fazla beyazlaştırıyorlar, daha sarı renk yapıyorlar. Göze daha hoş geliyor, daha güzel, daha değerli oluyor. Kanarya ırkı ilk başlarda bu kadar geniş kapsamlı değildi. Kahverengi, siyah, yeşil tarzında bir kuşmuş ama insanoğlu bunların genetiği ile oynaya oynaya bu ırkları bulmuş. Irkların hepsinin ismi bulunan şehir veya ülke ismidir. Yorkshire, Norwich, Lancashire, kuşları gibi ya şehir ya ülke ismi verilmiştir. Saka ve isketelerde böyle bir durum söz konusu değil.
Doğa kuşlarını yakalamak yasak dediniz. Bir alıcı doğadan yakalanmadığını nasıl bilecek?
Biz, kanaryalar 5-7 günlük olduğunda ayaklarına metal bilezik takıyoruz. Türkiye Kanarya ve Kafes Kuşları Federasyonu (TKKKF) her yıl ayrı renk metal bilezik basar. Bilezikte kuşun hangi yıl doğduğu, kime veya hangi derneğe ait olduğu, üreticinin numarası vardır. Bu bilezikler 2,3 mm, 2,9 mm’dir. Kuş 8-10 günlüğü geçtiği zaman bileziği ayağına takamazsınız. Doğa kuşlarında da durum aynıdır. Metal olduğu için kırıp açamazsınız. Doğa kuşlarını da kimin yetiştirdiği ya da doğadan yakalandığı bileziklerden belli olur. Bilezik sistemi çok güzel bir sistem Dünyanın neresine gidersen git, sisteme giren bir kuşun kime ait olduğunu bilirsiniz. Saka kuşuna 2,7 mm bilezik takabiliyorsun. 2,9 mm takarsan cezalandırılırsın. Her üreticinin yetiştirdiği kuşun numarası federasyonun sisteminde bulunuyor. Federasyon kişilerin adına kişinin numarasıyla, derneğe kaydının olduğu numara üzerinden basıyor ve bunları derneğe yolluyor. Dernekte o bilezikleri üreticilere teslim ediyor. Bunlar belli bir ücret mukabilinde oluyor. Her şey federasyonun kaydı altında.
Irk güzeli yarışması nasıl yapılıyor? Bu yarışmaya kimler katılabilir?
Her sene temmuz ve ağustos ayında İstanbul’da federasyonun bir toplantısı olur. O toplantıda, koşulları, ölçütleri yerine getiren dernekler, yarışmanın kendi şehrinde yapılması önerisinde bulunur. Federasyon gelir yarışmanın yapılacağı salonu inceler ölçütler uygunsa yarışmayı verir. Bu yıl yarışma Balıkesir’de yapıldı. 4 bin kanarya getirildi. Yarışma 1 hafta sürdü. Belediyenin çok büyük katkısı oldu. Eğer destek olursa olanaklarımızı geliştirirsek, yarışmayı her yıl Balıkesir’de yapabiliriz. Dernek olarak amacımız yarışmayı uluslararası yapmak fakat salon bulmakta zorluk çekiyoruz. İstanbul, İzmir, Ankara, Antalya organizasyonda zorluk çekmiyor. Antalya’ya gidiyoruz, büyük bir ticaret merkezleri var. Yarışma orada oluyor. Balıkesir’de böyle salon bulmamız çok zor. Bizim yarışmalarımız küçük çaplı oluyor. Büyük salon olsa 4 bin değil 8 bin kuşun katıldığı yarışmalar düzenleriz ve Türkiye’nin her yerinden katılım olur. Her yıl 4 yarışma oluyor. Yarışma kategorileri var. Eğer o kategorilerden birini uygun görüyorsan kanaryayı yarışmaya hazırlamaya başlıyorsun. Yarışma kafesleri var. Önce kuşu yarışma kafesine alıştırıyorsun. Ona göre bir banyo veriyorsun. Güzelliğine, tüylerine bakıyorsun. Yemine suyuna ayrı bir önem gösteriyorsun. Yarışma tarihi yaklaşınca dernekten şu tarihe kadar kuşunu yazdırabilirsin diye yayın yapılıyor. Dernekle irtibata geçip kuşun bilezik numarasını, bütün kayıtlarını dernek yetkilisine bildiriyorsun. Dernek yetkilisi de federasyonun sitesine kuşunuzu kaydediyor. Yarışmalara katılmak için mutlaka dernek üyesi olmak gerekiyor. Derneklere üye olunmadıysa zaten bilezik yaptıramıyorsun kuşun bileziği ve kaydı olmayınca, yarışmalara kesinlikle katılamazsınız
Türkiye’de uluslararası yarışma oluyor mu?
İstanbul’da dünya şampiyonaları yapıldı. Bu tür yarışmalarda salonun büyüklüğü önemli. Aynı zamanda ulaşım da büyük önem taşıyor. Yine geçtiğimiz yıl uluslararası bir yarışma Antalya’da yapıldı. Günümüzde önemli bir destek almadan uluslararası yarışma düzenlemek çok zor. Salon kiraları, otel ücretleri belli. Bir dernek olarak bizim üye aidatlarımız belli, üye sayımız belli. Dernekler kendi giderlerini ancak karşılayabiliyor. Güzel şeyler yapmak istiyorsun ama elin kolun bağlanıyor.
Kanarya yetiştirmenin maliyeti nedir?
Türkiye’deki ekonomik koşullardan sonra, kanarya yetiştirmenin maliyetleri de arttı. 1-2 sene önce 20 kiloluk yemi 275 liraya alıyorduk. Şu anda Bin 300 liraya alıyoruz. Mama masrafımız, yem masrafımız, ilaç masrafımız çok arttı, astronomik rakamlara ulaştı. Her kuşun ayrı bir yemi vardır. Ötücü kuşların ayrı, renk kuşlarının ayrı, ırk kuşlarının ayrı yemleri vardır. Yazlık ve kışlık yemler ayrıdır. Mamalar ayrıdır. Yemler döneme göre değişir. Eş hazırlama dönemi, eş dönemi, yavru dönemi yemi ayrıdır. Mevsime göre, duruma göre değişir. Yavru zamanında mama veriyorsunuz. İnce yem verdiğinizde kuş yavruya gidip ince yemin kabuğunu kırıyor. İçinden küçücük bir tane çıkıyor, bununla yavruyu beslerken çok zorlanıyor. İçinde ekmek kırıntısı, vitamin, yumurta olan mamalar hazırlarsanız, kuşun önüne koyduğunuzda anne, baba kuşun yavruyu daha iyi besleme imkanı oluyor. Yem ile daha çok zaman harcıyor, daha çok yoruluyor. Hayvanlar yorulmasın diye o mamaları yapıyoruz. Mamalara brokoli, çim, yumurta katıyoruz. Beyaz kuşlara yumurtalı mama verilmez. Çünkü hayvanın rengini bozar, sarıya döndürür. Kuşa havuç verilmez. Yumurta sarısı verilmez. Beyaz kuşlar için, içinde yumurta olmayan özel mamalar vardır. Yavrulara mama vermemizin nedeni de anne babanın yorulmaması, yavruların daha çabuk büyümesidir.
Kuşlar için kullanılan ilaç fiyatları nedir?
İlaçlar için eskiden şunun fiyatı şu kadardı şimdi şu rakama ulaştı demek yerine, oran vermek daha doğru olur. En ucuza aldığımız ilaç fiyatı % 300, % 350 arttı. Zaten ilaçların çoğunu bulamıyoruz. Türkiye’de kanarya ve kanarya ilaçları ile ilgili bir çalışma yok. Genelde yurt dışı kaynaklı ilaçlar olduğu için maliyeti bir hayli yüksek. İlaçlar Euro bazında geldiği için fiyatlar çok yukarı gitti. Yemler ve ilaçların çoğu genelde Kanada’dan geliyor. Türkiye’de üretimi yok. Kullandığınız malzemenin % 80’i ithal. Bu nedenle bu işi bırakanlar var. Maliyetlere dayanılmıyor artık. Kişinin şu anda kanarya üretmesi için çıtayı yükseltmesi lazım. Yarışmalarda çok iyi dereceler alması lazım ki, masrafları karşılayabilsin. Kar yapması belki mümkün değil ama en azından masrafını çıkarması lazım. Bu işin ticaretini yapmak çok zorlaştı. Kanarya yetiştirmek bir zevk işi, bir hobi oldu. Biz bırakmak istesek de bırakamıyoruz. Sağlık sorunlarım oldu. Bir sene ayrı durabildim. Çünkü kuşlar aklınızdan hiç çıkmıyor. Kanarya yetiştirenlerin çoğu emekli, kahve köşelerine gitmektense kanaryalarla zaman geçiriyor. Biraz meşgul oluyorsunuz, rahatlıyorsunuz, dünyadan kopuyorsunuz, sıkıntılardan uzaklaşıyorsunuz. Kanarya kafesine girdiğinizde ayrı bir dünyada oluyorsunuz
Ben vatandaş olarak geldim kanarya almak istedim. Fiyatı nedir?
Sizin alacağınız kuş zaten bizim tabirimizle sıradan dediğimiz kuşlardan ötücü bir kuştur. Vatandaş geldiği zaman ırk kuşlarını satmayız. Tek ya da bir çift alacaklar, petshoptan alabiliyorlar. Biz kuşlarımızı yarışmalara götürürüz, satmayız. Satarsak toptan yetiştirici arkadaşlara satarız, sattığımız kuşların parasıyla bir sonraki senenin yemlerini alırız. Çünkü bir kenara stok yapmazsak biz bu işin altından kalkamayız. Ekim ayından sonra yem fiyatları yavaş yavaş yukarı çıkmaya başlıyor. Çünkü kuşlar eşe hazırlanıyor. Ocak ayından sonra mama fiyatları zamlanıyor. Bu kez de yavru dönemi geldiği için talep artıyor. Amatör biri geldi kuş almak için ısrar etti, ötücü kuşlardan birini yüz liraya veriyoruz. Bazen de ücret almadan armağan olarak veriyoruz. Gönül almak için kuş var, satmak için yok. Zaten eskisi gibi çok yavru alma olanağı yok. Yıllar önce kanarya üreticileri, ilaç kullanmadan pek çok yavru alabiliyormuş. Şu anda hastalıklar çoğaldığı için kanatlı hayvanlardan yavru alabilmenin yolu ilaç kullanmaktan geçiyor. Buna rağmen eskisi gibi yavru alınamıyor. Hastalık çok, kümeste yavru ölümleri çok oluyor. Kuşun neden öldüğünü tespit edene kadar çok yavru kaybediyorsunuz. Ona uygun ilacı bulduğunuzda iş işten geçiyor. Üretim için ilaç kullanımı şu anda doğadaki canlıların hepsi için geçerli. Tarım ilaçları her şeye zarar veriyor. Belki aldığımız yem bile kuşlara zarar veriyor. Böceklenmesin, daha çok dayansın diye mutlaka bir katkı maddesi kullanılıyor. Avrupa’dan gelen bir ilacın fiyatı 200 Euro. Adamın 200 lirası Türkiye şartlarında şu an 6-7 bin lira.
Kanaryalarla ilgili sizin söylemek istediğiniz bir konu var mı? Ya da bakıcı anne gibi kanaryaların başka ilginç durumu var mı?
Yavru döneminde, yumurtlayan hayvanların yumurtalarını tek tek bakıcı kuşların altına koymayız. 4-5 tanesini biriktirip aynı anda annenin altına koyarız. Bunun nedeni de yavruların eşit bir şekilde, aynı boyda büyümesi içindir. Yumurtalar tek tek konduğunda yumurtadan daha sonra çıkanlar, büyüklerin yanında, annenin getirdiği yeme daha önce yumurtadan çıkanlar gibi kolay ulaşamazlar. Böyle olunca yavrular zayıf kalıyor ve bazıları ölüyor. Bu nedenden dolayı yumurtaları aynı anda annenin altına koyarız. Bir de yavruların anne altında ezilip ölmemesi için, yavru kuşların yanına plastik yalancı yumurta koyarız. Anne kuş daha dikkatli yattığı için yavruda ezilmekten kurtulur.
