Akın ADIGÜZEL
Jeofizik Mühendisleri Odası Balıkesir İl Temsilcisi
6 Şubat 2023 tarihinde yerel saat ile 04:17’de merkez üssü Pazarcık (Mw=7.8) ve ve aynı gün yerel saat ile 13:24’de Elbistan (Mw=7.5), depremlerinin yıl dönümünde 11’ ili de etkileyen depremlerde hayatını kaybeden vatandaşlarımızı rahmetle anıyoruz.
Kahramanmaraş merkezli depremde, Türkiye ve Suriye’de toplam 62.013 kişi hayatını kaybetti. Türkiye topraklarında 311.000 bina kullanılmaz derece de hasar aldı ve yıkıldılar. 2023 Türkiye Cumhuriyeti, Cumhurbaşkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri raporunda, toplamda 104 milyar dolar kadar ekonomik kayba uğradığını belirtmektedir.
Diğer büyük ölçekli deprem, 1999 yılında oluşan, Gölcük depremi, İzmit Depremi, Marmara depremi veya 17 Ağustos 1999 depremi olarak adlandırılmıştır. Bu deprem yerel saatle 03.02’de meydana gelmiş, Kocaeli/Gölcük merkezli depremin Aletsel büyüklüğü Mw=7,4 (Kandilli Rasathanesi) veya Mw=7,6 (USGS) ölçülen deprem, büyük çapta can ve mal kaybına neden olmuştur.
17 Ağustos 1999 Marmara büyük depremi için “milat oldu” denilmiştir. 24 yıl sonra olan 2023 Kahramanmaraş ve Elbistan depremleri ise “asrın felaketi” olarak adlandırılmıştır.
Ülkemizde, 1940 yılından günümüze kadar depreme dayanıklı yapıları üretme amaçlı yönetmelikler yayınlandı, bugüne kadar 1947, 1953, 1961, 1968, 1975, 1998, 2007 ve 2018’ de Türkiye Deprem yönetmelikleri toplamda 7 kez revize edilmiştir. Deprem yönetmelikleri hep daha iyi ve nitelikli olarak hazırlanmıştır. Ülkemizde titizlikle hazırlanan Deprem Yönetmelikleri nitelikli olsa da uygulamadan kaynaklanan sorunlar ve diğer nedenlerden dolayı büyük ölçekli depremlerde maalesef can kayıpları yaşanmıştır.
Yüzyıllardır yaşadığımız bu coğrafyada, arzu edilmese de heyelanlar, seller ve depremler gibi afetler maalesef oluşmuştur. Yeryüzünde doğa kaynaklı bu tehlikeler hep vardı ve bundan sonrada hep olacak. Kaynağı ne olursa olsun tehlikelerin afete dönüşmesinin sorumlusu bilinçsizlik olup insan kaynaklı olmuştur.
Ülkemizde Deprem Riskine karşın bugüne kadar Neler yapıldı?
* 1962’ den günümüze kadar TBMM’ de 11 kez ‘’Deprem Araştırma’’ komisyonu kurularak çözüm önerileri raporu hazırlandı.
* Yıkıcı büyük ölçekli depremlerden sonra birçok üniversiteden ilgili öğretim üyeleri araştırmalar yaparak teknik raporlar düzenleyerek ve ilgili yöneticilere sundular.
* 2 kez deprem şurası yapıldı.
* Ulusal Deprem konseyi kuruldu.
* Yapı Denetim ve Dask yasası çıkarıldı
* Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı veya kısa adıyla AFAD, 29 Mayıs 2009 tarih ve 5902 sayılı Kanun’un 17 Haziran 2009’da Resmî Gazete ‘de yayımlanmasıyla; İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü (SSGM) ve Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü (TAY) yerine kurulan Afet ve Acil durum (AFAD) yönetimi kurumudur. Afet öncesi hazırlık ve zarar azaltma, afet esnasında yapılacak müdahale ve afet sonrasındaki iyileştirme çalışmalarının yönetim ve koordinasyonunu gerçekleştirmek, kurumun temel görev ve amacıdır.
* Bütün illerimizde AFAD tarafından İl Risk Azaltma Planı (İRAP) yapıldı ve raporlar yayınlandı. Her ilimizin maruz kalabileceği doğa ve insan kaynaklı tehlikeler, olası kayıp riskleri belirlendi ve bu riskleri azaltmak için öneriler rapor hâlinde yerel yönetimlere sunuldu. İlk İRAP çalışması Kahramanmaraş için yapılmıştır.
* 2019 yılında yeni Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği ve yeni Türkiye Deprem Tehlike Haritası yayınlandı. 2019 Yönetmeliği’nde ilk kez yüksek yapı (60 metre ve daha yüksek) deprem yönetmeliği kuralları uygulamaya konuldu.
Önlem Alınmayan Depremler Malesef Afetlere Dönüşüyor
Ülkemiz Alp-Himalaya deprem kuşağı içinde yer alıyor. Himalayalar’dan başlayan Alpler’e kadar uzanan kuşakta yoğun bir şekilde depremler meydana gelir. Çünkü buralar levha kenarlarıdır, bizim ülkemiz de bu levhaların kesişiminde yer alıyor. Dolayısıyla bir deprem ülkesiyiz, Depremlere karşı önlem almalıyız, Önlem alınmayan depremle maalesef afetlere dönüşüyor.
Şekil: Türkiye’nin Levha Tektoniği ve Alp-Himalaya Kuşağı
Balıkesir’ ilini Depremlere Dirençli Hale Getirmeliyiz
Balıkesir özelinde deprem gerçeğini ele aldığımızda; en son yıkıcı deprem aletsel öncesi dönemde, 29 Ocak 1898’ de meydana gelmiştir. ‘’Koca Zelzele’’ olarak bilinen depremin o dönemlerde aletsel büyüklüğü hesaplanamamıştır. Ancak Koca Zelzele depreminin yaklaşık olarak 7.0 büyüklüğünde olduğu bilinmektedir. Balıkesir şehir merkezine yakın olarak, 1898 yılından günümüze kadar M>6.5 büyüklüğünden fazla yıkıcı bir deprem olmamıştır. Dolayısıyla her yüz yılda büyük magnitüt lü bir depreme maruz kalan Balıkesir ilinde büyük magnitütlü depremler her an olabilir.
Sismoloji (Deprem Bilimi) bilimi jeofizik Mühendisliğinin ana bilim dalıdır. Balıkesir de Jeofizik Mühendisleri olarak, Depremler hakkında can kaybını en aza indirmek ve şehrimizin olası depremlere hazırlanması için meslek alanımıza giren teknik konularda Yerel Yönetimlere her zaman katkı vermeye hazırız.
Balıkesir’de Jeofizik Mühendisleri olarak Şehrimizin ne zaman olacağını bilemediğimiz depremlere karşı dirençli hale getirmemiz için önerilerimiz şunlardır;
* Kent merkezindeki yapı stoğu gözden geçirilerek mevcut yapıların envanteri çıkarılmalı. Özellikle 1999’ öncesi yapılan binaların risk tespiti vatandaşın başvurusu üzerine Büyükşehir Belediyesi teknik elemanları tarafından, hasarsız tespit yöntemi (Mikrotremör, Bina Dayanımı, Ultra sonik sismik) ile analiz edilmelidir. Yüksek riskli yapılar kentsel dönüşüme teşvik edilerek dönüşüm sağlanmalıdır.
* Sağlam zeminlerde sağlam yapılar yapılmalıdır. Yeni imara açılacak alanlar, Balıkesir’ in kuzeybatısında yer alan volkanik sağlam kayalar üzerinde planlanmalıdır.
* Balıkesir İlinin Deprem Master Planı biran önce tamamlanarak kamuoyu ile paylaşılmalıdır.
* İmar Planları revize edilerek riske dayalı afet planları hazırlanmalı.
* Özellikle Balıkesir de tarım arazileri, gevşek ve suya doygun zeminlerde olup zemin sıvılaşması olabilecek alanlardır, imara açılmamalıdır. Sulak ovalarda büyük magnetütlü depremlerde zemin büyütmesi olacaktır. 5.0 büyüklüğündeki bir deprem 6.0 büyüklüğünde hissedilecektir. Yapılaşma gevşek ve suya doygun zeminlere değil, şehrin kuzeybatısına doğru planlanmalıdır.
* Büyükşehir Belediyesi, Afet Dairesi Başkanlığı bünyesinde deprem araştırma ve izleme merkezi kurularak Balıkesir fay zonu ve çevresindeki yakın faylara sismometreler ve ivme ölçerler kurularak bu fay zonlarının hareketleri anlık izlenmelidir.
* Yöre halkı deprem konusunda bilinçlendirilmeli. Bu kapsamda Belediyeler ait bil boardlarda deprem farkındalığı için deprem de nasıl davranılacağı konusunda pratik bilgiler paylaşılmalıdır.
* Her yapı için yapı güvenlik belgesi verilmeli ve tapu kaydına işlenmelidir.
* Balıkesir de ki tüm ilçelerde zemin etütleri alanında uzman ilgili mühendislerce denetlenmelidir, bir meslek diğer meslek grubunun proje, raporlarını denetlememelidir. Denetimde İlgili uzman mühendis yoksa istihdam edilmelidir.
Yapı Denetim Uygulama Yönetmeliğine göre; yapının inşa edileceği zemin etüt raporları ile gerekli diğer belgelerin mevzuata uygun olup olmadığı kontrol ederler denilmekte ve aynı zamanda zemin ve temel etüt raporunun olup olmadığını tespit ederek uygunluk verir denilmektedir. Yapı Denetim kuruluşları Zemin etüt raporlarının uygunluğunu tespiti bünyesinde konu ile ilgili yeterli teknik eleman bulunmadığı hallerde, hizmet satın alabileceklerdir. Dolayısıyla Yapı Denetim kuruluşlarında, tüm ilgili mühendislerce zemin etüt raporları denetlenmelidir.
* Balıkesir Fay zonu en büyük tehdit olduğuna göre, il merkezinde ek jeolojik jeofizik çalışmalar yapılarak parsel bazında fay zonunun geçtiği yerler 1/1000 lik imar planlarına işlenmelidir. Fay sakınım zonları bilimsel olarak jeolojik ve jeofizik çalışmalar sonucunda ortaya konulmalıdır.
* Balıkesir de büyük ölçekli depremlerin yineleme aralıkları; Bilimsel çalışmalarda Mw=6.0 büyüklüğünde bir deprem 9 yılda bir, M=6.5 büyüklüğünde bir deprem 17 yıl, M=7,0 büyüklüğünde bir deprem, 35 yılda bir, M=7.5 büyüklüğünde bir deprem, 72 yılda bir gerçekleşmektedir (Prf.Dr.Ahmet ERCAN, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi, Dönüşüm Kongresi, 2024). Dolayısıyla, 1898 Koca Zelzele depreminden günümüze kadar Balıkesir şehir merkezinde büyük bir deprem kaydedilmemiştir. Balıkesir ve civarında son 127 yıldır büyük bir deprem oluşmadı, Büyük depremlerin oluşum zamanını bilemesekte, her an büyük bir depreme maruz kalabiliriz. Bu nedenle Balıkesir ilini, tüm paydaşları ile bir an önce depremlere karşı hazırlayarak dirençli şehir haline getirmeliyiz.
