Balıkesir’in kurtuluş günü olan 6 Eylül’de yaşatılan tülütabak geleneği, keçi postları, baca karası ve çan sesleriyle hem ürkütücü hem de coşkulu bir gösteriye dönüşüyor.

Kurtuluş Gününün Vazgeçilmezi: Tülütabaklar

Balıkesirlilerin çok iyi bildikleri, ama dışarıdan gelenleri şaşkına çeviren bir tülütabak geleneği vardır ki, ilk defa görenler arasında ciddi tedirginlik yaratır.
Tabakhane esnafının uzun yıllardır sürdürdükleri bu gelenek, 6 Eylül’de Balıkesir’in düşman işgalinden kurtuluş gününde ilginç görüntüleri ve alışılmamış davranışlarıyla halkın ilgisini çeker.

Posta Bürünüp Baca Karasına Bulanırlar

Tülütabak olacak tabakhane işçisi, keçi ya da koyun postunu çıplak bedenine sarar. Bedeninin açıkta kalan yerlerine soba bacası isi sürer, yüzü dahil her yeri karalara bulanır.
Başına deriden başlık, bazen de hayvan boynuzu geçirir. Boynuna çan ve zil takarak, elinde simsiyah bir asa ya da davulla sokaklarda korku ve heyecan saçar.

Korkuturlar Ama Eğlendirirler

Tören sırasında seyircilere ani hareketlerle yaklaşır, çocukları korkutur, bazen ellerinden eşyalarını şaka için alıp geri verirler. Çan ve davullar eşliğinde halkı heyecanlandırır, günün önemine vurgu yaparlar.

“Tülüdebbağ”dan “Tülütabak”a

Eskiden tülütabakların adı tülüdebbağ imiş.

• “Tülü” kelimesi, uzun tüylü deve ya da yünü kırkılmamış keçi-koyundan gelir.

• “Debbağ” ise tabak esnafını ifade eder.
  Zamanla bu ad “tülütabak” hâlini almış.

Şaman Geleneğinden Dionisos Törenlerine

Tülütabaklar aslında Anadolu’nun hiç de yabancı olmadığı eski ritüellerin devamıdır. Orta Asya’daki şaman gelenekleri ve Antik çağın Dionisos törenleriyle benzerlik taşır. Pagan kültürün izlerini de günümüze kadar taşır.

Halk Oyunlarıyla Bağlantısı

Debbağ esnafının sürdürdüğü başka ritüeller de vardır:

• Tuluk Oyunu

• Deve Oyunu

• Ayı Oyunu

• Arap Oyunu

• Saya Gezmesi (çan sallama)

• Kara Kancalos

Bunlar düğünlerden bayramlara, bağ bozumu ve kurtuluş günlerinden yılbaşına kadar pek çok özel günde oynanır.

Düşmanı Korkutmak mı, Yenmek mi?

Balıkesir’in kurtuluşuyla özdeşleşen tülütabak geleneği, Yunan askerlerini korkutup kaçırmakla da anılır. Ancak bazı tarihçiler bu yoruma katılmaz ve “düşman tülütabaklarla değil, cephede cesurca dövüşülerek yenildi” görüşünü savunur.

Mitolojiden Günümüze İzler

Hayvan postuna bürünüp korkutma geleneği yalnızca Balıkesir’e özgü değildir. Orta Asya, Anadolu ve Kuzey Avrupa bozkırlarında da benzer törenler yaşatılır.
Mitolojide çobanların tanrısı Pan, keçi ayaklı Dionisos ve hayvan postuna bürünen figürler de bu geleneğin izlerini taşır.

Seniha Nine’nin Hatıraları

Balıkesirli yaşlı bir kadının anlattıkları geleneğin canlı tanıklığını sunar:
Cumhuriyet Bayramlarında tulumcularla keçicilerin oyunlu dövüşleri, kül torbalarıyla seyircilere şakalar yapılması, çan ve davullarla çıkan gürültü… Hepsi tabakhane esnafının halkı eğlendirmek için sergilediği oyunlardı.

Gelecek Kuşaklara Taşınması Dileğiyle

Hayvan postları, boynuzlar, çanlar ve davullar insanlık tarihinin her döneminde ritüel ve oyunların vazgeçilmezi oldu.
Balıkesir’in tülütabak geleneği de bu zincirin önemli halkalarından biri olarak gelecek nesillere taşınmayı bekliyor.