HASAN İLERİ
Mustafa Kemal 7 Şubat 1923 günü Balıkesir Paşa Camiinde dini kıyafet giyerek hutbe okumuştur. Bu hutbe, yaşamı boyunca Mustafa Kemal’in okuduğu tek hutbedir başka bir örneği yoktur.
Balıkesir Hutbesi incelenirse, hutbenin din ve dünya işlerinin ayrıcalığını vurguladığı görülecektir. Yani ana vurgu laikliktir. Mustafa Kemal bu hutbe ile laiklik mesajı vermektedir. 22 Ocak 1923’de Bursa’da devrim üzerinde durmuştur. Hutbe ile ilgili cevap verilmesi gereken pek çok soru vardır. Bu soruların bir iki tanesini belirtmek istiyorum.
Hutbe neden bu tarihte okunmuştur?
Neden Balıkesir’de okunmuştur?
Laiklik mesajı cami yerine başka bir mekanda verilemez miydi?
Bazı araştırmacılar, Balıkesir’in bir yol üstü şehri olduğu için hutbenin Balıkesir’de okunduğunu ifade ediyorlar. Bu görüşe katiyen katılmıyorum. Mustafa Kemal 17 Şubat’ta İzmir İktisat Kongresini toplamıştır. İzmir yolunun üzerinde Bursa, Eskişehir gibi şehirler vardır, buralarda hutbeyi okuyabilirdi. Ayrıca Ankara’da da okuyabilirdi.
1996’da ulusal düzeyde dereceye giren bir çalışmamızda, hutbenin Balıkesir Kongresi’nin sonuncusu olduğunu iddia ettik. Balıkesir Kongrelerinin ilkinin 18 Mayıs 1919 Alacamescit Toplantısı olduğunu kabul ettiğimiz belirttik. İlk toplantı yani kongre bir camide (Alacamescit) yapılmış, son toplantı bizzat Mustafa Kemal’in önderliğinde yine bir camide hutbe okunarak yapılmıştır. Hutbe sonunda Mustafa Kemal kendisine soru sorulmasını istemiş ve sorulan soruları cevaplandırmıştır. Yani, hutbe sadece bir hutbe değil soru cevaplı bir oturum şeklinde gelişmiştir.
Bize göre; hutbenin Balıkesir’de okunmasının nedeni Balıkesir Kongreleridir. Bu kongrelerin bu hutbe ile sonlandırılmasıdır.
Mustafa Kemal, zaten bitmiş, pratik biri değeri kalmamış bu kongreleri kendi önderliğinde sonlandırmak istemektedir. Neden? Balıkesir Kongreleri ile Balıkesir’de bir devlet kurulmuştur. Kongrelerin tertipleyicisi Hacim Muhittin Bey, bir devlet başkanı havasına girmiştir. Mustafa Kemal’e yazdığı mektuplarda bu durumu çok ustaca bir diplomatik dil kullanarak belirtmiştir. Balıkesir Kongreleri, Sivas’a temsilci gönderilmesi konusunda çok isteksiz davranmıştır. Hutbeyi Balıkesir Devleti’nin son temizlik operasyonu olarak görüyorum.