16 Mayıs 1919 tarihi, sadece Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a hareketiyle değil, aynı zamanda Ege’nin birçok yerinde halkın işgallere karşı ayağa kalktığı bir dönemin simgesidir. İzmir’in işgalinin hemen ardından Balıkesir’de başlayan örgütlü direniş, hem askeri hem de sivil yapısıyla Milli Mücadele’nin temel taşlarından birini oluşturmuştur. Bu makalede, Balıkesir’deki ilk direniş toplantılarından kongrelere, kahramanlardan cemiyetlere uzanan tarihi süreç ele alınmaktadır.
İzmir’in İşgali ve Balıkesir’de İlk Tepki:
15 Mayıs 1919’da Yunan kuvvetlerinin İzmir’i işgal etmesi, Ege bölgesinde büyük infial yarattı. Balıkesir, bu işgale karşı ilk tepkiyi gösteren şehirlerden biri oldu. Henüz 16 Mayıs sabahında, Balıkesir halkı ve aydınları İzmir’deki gelişmeleri konuşmak üzere bir araya geldi.
Okuma Yurdu ve Alaca Mescit Toplantıları:
Balıkesir’de direnişin ilk tohumları, Okuma Yurdu'nda yapılan toplantıyla atıldı. Ardından daha geniş katılımlı bir toplantı Alaca Mescit’te gerçekleşti. Bu mescit, yalnızca bir ibadethane değil, aynı zamanda halkın istiklal bilinciyle buluştuğu kutsal bir mekân hâline geldi.
Alaca Mescit ve Redd-i İlhak Cemiyeti:
Alaca Mescit’te 16 Mayıs 1919’da toplanan vatanseverler, Redd-i İlhak Cemiyeti’ni kurarak işgallere karşı örgütlü bir direniş başlattılar. Bu cemiyet, Batı Anadolu’da işgal karşıtı hareketlerin ilk resmi yapılarındandı. Cemiyetin amacı, Misak-ı Millî sınırları içinde kalan vatan topraklarının parçalanmasına karşı çıkmak ve İstanbul Hükümeti'nin pasif tutumuna rağmen aktif direniş göstermekteydi.
41 Bayrak Adam: Balıkesir’in Milli Kahramanları
Bu direnişte adı geçen ve halkı örgütleyerek işgale karşı duran 41 vatansever, tarihe “41 Bayrak Adam” olarak geçti.
BALIKESİR 41 BAYRAK ADAM KİMDİR?
1) Karesi Meb'usu Vehbi Bey,
2) Siverek Meb'usu Vehbi Bey,
3) Belediye Reisi Keçeci Hafız Mehmet Emin Bey,
4)Müftü Nennicizade Abdullah Efendi,
5) Abdülgafur Efendi,
6) Zarbali Hulusi Bey,
7) Tireli Sabri Bey,
8) Dâvâvekili Sadettin Bey,
9)Kocabıyık Mehmet Bey,
10)Abdüsselâmzâde Cemil Efendi,
11) Arap Sadettin Bey,
12) Beypazarlı Hafız Mehmet Efendi,
13) İbrahim Bakir Efendi,
14) Kuyumcuzade Ali Efendi,
15) Abdülaziz Mecdi Efendi oğlu Ahmet Nur Bey,
16) Dâvâvekili Said Bey,
17) Ocakîzade Talat Bey,
18) Eski Nüfus Müdürü Hakkı Bey,
19) Marmara Nahiyesi Müdürü İsmail Hakkı Efendi,
20) Giritlizâde Muhittin Bey, 21)Ahmet Vehbi Bey, 22) Gönenli Osman Bey,
23) Kunduracı Nuri Usta,
24) Dâvâvekili Süleyman Sadi Bey,
25) Lâz Hacı Mustafa Efendi,
26) Hoca Asım Efendi,
27) Budakzade Hafız İsmail Efendi (Melekzade Hacı Hafız Mehmet Efendi),
28) Hafız Eminiddin Efendi,
29) Hafız Haydar Efendi,
30) Muzaffer Efendi,
31) Emekli Binbaşı Ahmet Bey,
32) Alaybeyi Rıza Bey,
33) Kadizade Mustafa Efendi (Hoca Süleyman Vehbi Efendi),
34) Yörük İbrahim Efendi,
35) Keşkekzade Hacı Eşref Efendi,
36) Yırcalızade Şükrü Efendi,
37) Basribeyzâde Şevki Bey,
38) Somalı Hacı Hafız Kazım Şükrü Efendi,
39)Silahçı Şevki Bey,
40) Arnavut Rasim Bey,
41) Hacı Kamil Efendi.
Bu kahramanlar, silah temininden cephe organizasyonuna, istihbarat çalışmalarından gönüllü birliklerin oluşturulmasına kadar birçok alanda faaliyet gösterdi.
Balıkesir Kongreleri: Direnişin Merkezi
Balıkesir, Milli Mücadele süresince tam 5 kez kongre düzenleyerek hem askeri hem de sivil direnişi koordine eden merkezlerden biri oldu:
-
Birinci Balıkesir Kongresi (26 Haziran – 12 Temmuz 1919): Silahlı direniş kararı alındı.
-
İkinci Balıkesir Kongresi (16 Ağustos 1919): Kuvayı Milliye teşkilatının genişletilmesi görüşüldü.
-
Üçüncü Kongre: Cephe desteği ve levazım organizasyonu tartışıldı.
-
Dördüncü Kongre: Ankara ile irtibat sağlandı.
-
Beşinci Kongre: TBMM’ye destek kararı alındı.
Bu kongrelerde alınan kararlar, doğrudan Ankara'daki Büyük Millet Meclisi’ne bağlanarak Milli Mücadele’nin batı cephesindeki koordinasyonunu sağladı.
Balıkesir'de İşgal Yılları ve Sivil Direniş:
Yunan işgali Balıkesir’in bazı kırsal bölgelerini de kapsadı. Ancak halk, Redd-i İlhak ve Kuvayı Milliye yapılanmalarıyla işgallere karşı sürekli direniş içinde oldu. Özellikle köylerde yapılan sabotajlar, istihbarat çalışmaları ve cephe gerisi destekleriyle Balıkesir halkı, sivil mücadelede öncü konumdaydı.
Milli Mücadele’nin Sonunda Balıkesir:
1922’de Yunan kuvvetlerinin geri çekilmesi ve 9 Eylül’de İzmir’in kurtuluşuyla birlikte, Balıkesir halkı da büyük bir zaferi kutladı. Bu şehir, sadece cephede değil, örgütlü halk direnişinde ve siyasi koordinasyonda da örnek olmuştu.
Sonuç: Balıkesir, İstiklal Ruhunun Adıdır
Balıkesir’in Milli Mücadele’deki yeri, sadece coğrafi konumundan değil, halkının kararlılığından, kahramanlık ruhundan ve örgütlü mücadelesinden gelmektedir. İzmir’in işgaliyle başlayan süreçte Alaca Mescit’te yükselen istiklal ateşi, Anadolu’da bir kurtuluş meşalesine dönüşmüş ve zafere giden yolu aydınlatmıştır.